Φεβρουάριος ο δεύτερος και μικρότερος μήνας του έτους.


Ο Φεβρουάριος ξεκινάει με τα «Συμόγιορτα», δηλαδή τρεις γιορτές που η μία διαδέχεται την άλλη, του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών. Λέγεται, μάλιστα, πως «Αι – Τρύφωνας τριβ΄, Υπαπαντή πλαθ΄ κι ο Συμεών σημνειών». Σε ορισμένες περιοχές κάθε εργασία ήταν απαγορευμένη για τις μέρες τούτες. Ειδικά για του Αγίου Τρύφωνα, λένε πως τη μέρα εκείνη δεν έκοβαν τίποτα με μαχαίρι, για να μην κόψει το σκουλήκι τις ρίζες των κηπευτικών που θα φύτευαν την άνοιξη στα χωράφια.

Την πρώτη Φεβρουαρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την μνήμη του Αγίου Τρύφωνα που έχει καθιερωθεί σαν προστάτης των αμπελουργών, παρόλο οι συναξαριστές δεν αναφέρουν γεγονότα που να συνδέουν τον Άγιο με το αμπέλι.

Πανάρχαιες αντιλήψεις για τη βλάστηση και τη γονιμότητα βρήκαν πιθανότατα στέγη στον εορτασμό του Μεγαλομάρτυρα Τρύφωνα, την πρώτη του Φεβρουαρίου. Οι γεωργοί και ειδικά οι αμπελουργοί προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν την προστασία των θεϊκών δυνάμεων πριν αρχίσουν το κλάδεμα. Όταν επεκράτησε ο Χριστιανισμός και τα παλιά λατρευτικά στοιχεία απαγορεύτηκαν, εκείνα επιβίωσαν … κουκουλωμένα κάτω από το μανδύα της νέα θρησκείας.

Πως και γιατί ο ¨νέος, αγένειος, σγουρομάλλης κρατών κλαδευτήρι¨ Άγιος βρέθηκε σ’αυτή τη θέση είναι άγνωστο μια και πουθενά στο συναξάρι του βίου του δεν υπάρχουν θαύματα που να συνδέονται με το αμπέλι ή το κρασί.

Ο Άγιος Τρύφωνας θεωρείται από το λαό μας ως φύλακας των αμπελιών και προστάτης των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, οπότε οι αγρότες τον τιμούσαν ιδιαιτέρως.

Ο Άγιος Τρύφωνας γεννήθηκε στην Λάμψακο, παραλιακή πόλη της Φρυγίας και μαρτύρησε στη Νίκαια της φρυγικής Βιθυνίας το 249 μ.χ., όταν αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους ήταν ο Δέκιος. Η περιοχή ήταν ξακουστή για τους αμπελώνες της όπως και όλα τα παράλια της Προποντίδας.

Όπως αναφέρει η φιλόλογος – λαογράφος Ζετα Παπαγεωργοπούλου, όταν μετά το 1922 οι Ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Ρωμυλίας άφησαν τις κατάφυτες από αμπέλια περιοχές και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, ο Άγιος Τρύφων ήταν ήδη καθιερωμένος ως προστάτης των αμπελουργών στους χριστιανικούς πληθυσμούς της βαλκανικής χερσονήσου, ιδιαίτερα στις περιοχές της Μακεδονίας.

Οι πρόσφυγες όμως από τους αμπελότοπους της Ανατολικής Ρωμυλίας πραγματοποιούν την εντυπωσιακή τελετουργία του κουρμπανιού, αιματηρής θυσίας προς τιμή του Αγίου Τρύφωνα, που την έφεραν με τις λιγοστές αποσκευές τους και τη μεταφύτευσαν στις νέες τους πατρίδες.

«Το Κουρμπάνι» ένα παμπάλαιο έθιμο την ημέρα που η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Αγίου Τρύφωνα (1 Φεβρουαρίου) απαιτεί να θυσιαστεί αρσενικό μοσχάρι το οποίο βράζει σε μεγάλες χύτρες στον περίβολο της εκκλησίας. Τα τραπέζια στρώνονται και οι οργανοπαίχτες περιμένουν τη σειρά τους. Οι Ιερείς ψέλνουν της εορταστική λειτουργία. Ο κόσμος μαζεύεται σιγά σιγά …… Το «κουρμπάνι» μοιράζεται μέσα σε κεσέδες και το κόκκινο ντόπιο κρασί ρέει άφθονο. Νέοι και μεγαλύτεροι χορεύουν και πίνουν στην υγεία αμπελουτγών και οινοποιών.

Ο αμπελουργός μετά την εκκλησία θα πάει στο αμπέλι του και αφού ραντίσει με αγιασμό θα κλαδέψει τέσσερα κλήματα σταυρωτά. Στη συνέχεια θα παραχώσει στο χώμα τα υπολείμματα και τα κόκαλα του κουρμπανιού, εξασφαλίζοντας έτσι για έναν ακόμα χρόνο την εύνοια του Αγίου. Γιατί όταν τιμάς όπως πρέπει τον Άγιο, αυτός διώχνει τα « … κακούργα θηρία τα αδικούντα την άμπελον κάμπη, σκώληξ, σκάνθαρος … μύρμηξ, … κοχλιοί και ει τι άλλο προσφυούν και μαραίνον τον καρπό της σταφύλης…» (από τον Εξορκισμό του Αγίου Τρύφωνος).

Ενδιαφέρον δε, παροσιάζει ένα απόσπασμα του αξιόλογου λαογράφου Γ. Α. Μέγα (Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας), για παραδόσεις που σχετίζονται με τη μέρα αυτή:

«Στη Στενήμαχο έσφαζαν βόδι (κουρμπάνι), «για να ευχαριστήσουν τον Άγιο», και μοίραζαν τα κομμάτια στους κατοίκους. Μετά τη λειτουργία γινόταν και αγώνας πάλης στην πλατεία. «Παλεύουν δύο αντρειωμένοι κι όποιος νικήσει παίρνει βραβείο ένα αρνί». Στο Δρυμό της Μακεδονίας ταυτόχρονα με το ράντισμα παραχώνουν και το «κλικούδ’ τ’ καλλκατζάρου» ( που θαμνιάζεται Χριστούγεννα, Αι Βασίλη και Φώτα) και το κόκκινο αυγό της Μ. Πέμπτης, τα κόβουν κομματάκια και τα θάβουν στα αμπέλια και στα γεννήματα».

Σε άλλες περιοχές το έθιμο και οι συνήθειες που σχετίζονται με τη γιορτή αυτή ποικίλουν και αναβιώνουν με παραλλαγές ακόμη και σήμερα όπως : Στη Φλαμουριά της Έδεσσας, ραντιστές, αλλά και κουδουνοφόροι, σκορπίζονται στα χωράφια για να ραντίσουν, αλλά και να ξυπνήσουν τη γή, να φέρουν την άνοιξη, με τα κουδουνίσματά τους. Στην Ήπειρο, κάναν κουλούρες και τις κυλούσαν στα αμπέλια και τους κήπους τραγουδώντας «Τρύφωνα πολύκαρπε, έλα δω στ΄αμπέλι μου και στο χωράφάκι μου να φάμε και να πιούμε». Στα «Αμπέλια» των Δικαίων, στη Θράκη, αφού ράντιζαν με αγιασμό τα χωράφια, άναβαν φωτιές κι έστηναν γλέντι με φαγοπότι.

Του Αγίου Τρύφωνα, λοιπόν σήμερα, των αμπελιών και των αγρών, ενός Αγίου φτωχού και ταπεινού, που πέθανε από φρικτά βασανιστήρια σε νεαρή και τρυφερή ηλικία.

«Τρύφωνα πολύκαρπε, έλα δω στ΄αμπέλι μου και στο χωράφάκι μου να φάμε και να πιούμε»